باباطاهر

باباطاهر یا باباطاهر عریان، عارف، شاعر ایرانی تبار و دوبیتی سرای اواخر سده چهارم و اواسط سده پنجم هجری (سده ۱۱م) ایران و معاصر طغرل بیک سلجوقی بوده است. اشعار باباطاهر با لهجه همدانی یا با لهجه‌ای از زبان لکی سروده شده‌اند. بابا لقبی بوده که به پیروان وارسته می‌داده‌اند و عریان به دلیل بریدن وی از تعلقات دنیوی بوده است. در میان مردم لک لقب بابا به پیران و مرشدان اهل حق نسبت داده می‌شود.

آثار

برخی معتقدند ترانه‌ها یا دو بیتی‌های باباطاهر در بحر هزج مسدس محذوف و به لکی سروده شده‌است^. البته اطلاق عنوان فهلویات بر این نوع دو بیتی‌ها احتمالا نشان می‌دهد که آنها در زبان پهلوی و مربوط به گویش ایران میانه آن باشد. با این حال روبن آبراهامیان خاورشناس ارمنستانی به این نتیجه رسید که گویش بکار رفته در دوبیتی‌های باباطاهر گرایش نزدیکی با گویش مورد استفاده توسط یهودیان معاصر همدان دارد. دو قطعه و چند غزل و مجموعه کلمات قصار به زبان عربی از آثار دیگر اوست. کتاب سرانجام شامل دو بخش عقاید عرفاً و صوفی و الفتوحات الربانی فی اشارات الهمدانی است. پنج نمونه از رباعیات باباطاهر:

مو آن رندم که نامم بی قلندر		نه خون دیرم نه مون دیرم نه لنگر
چو روز آیه بگردم گرد گیتی		چو شو گرده به خشتی وانهم سر

ز دست دیده و دل هر دو فریاد		که هر چه دیده وینه دل کنه یاد
بسازم خنجری نیشش ز پولاد		زنم بر دیده تا دل گرده آزاد

خداوندا که بوشم با که بوشم		مژه پر اشک خونین تا که بوشم
همم کز در برانن سو ته آیم		تو کم از در برانی واکه بوشم

هزارت دل بغارت برده ویشه		هزارانت جگر خون کرده ویشه
هزاران داغ ویش از ویشم اشمر		هنی نشمرده از اشمرده ویشه

چه خوش بی مهربونی هر دوسر بی		که یک سر مهربونی دردسر بی
اگر مجنون دل شوریده‌ای داشت		دل لیلی از او شوریده تر بی

خداوندا به فریاد دلم رس		کس بی کس تویی من مانده بی کس
همه گویند طاهر کس نداره		خدا یار منه چه حاجت کس

زندگی

از خاندان، تحصیلات و زندگی باباطاهر اطلاعات صحیحی در دسترس نیست اما بنا به نوشته راوندی در راحهالصدور، باباطاهر در سال ۴۴۷ هجری با طغرل سلجوقی دیدار کرده و مورد احترام او نیز قرار گرفته‌است. در یکی از دوبیتی های مشهورش سال تولدش را به حروف ابجد گنجانیده که پس از محاسبه توسط میرزا مهدی خان کوکب به سال ۳۲۶ هجری رسیده‌است. او پس از ۸۵ سال زندگی، در همدان وفات یافته‌است.

آرامگاه

آرامگاه باباطاهر در شمال شهر همدان و در میدانی به نام وی قرار دارد. این آرامگاه در سال ۱۳۴۴ ساخته شده و در سال ۱۳۸۳ بازسازی شده است. بنای مقبره باباطاهر در گذشته چندین بار بازسازی شده‌است. در قرن ششم هجری برجی آجری و هشت ضلعی بوده‌است. در دوران حکومت رضاشاه پهلوی نیز بنای آجری دیگری به جای آن ساخته شده بود. درجریان این بازسازی لوح کاشی فیروزه‌ای رنگی مربوط به سده هفتم هجری به دست آمد که دارای کتیبه‌ای به خط کوفی برجسته و آیاتی از قرآن است و هم اکنون در موزه ایران باستان نگهداری می‌شود. احداث بنای جدید در سال ۱۳۴۴ خورشیدی به همت انجمن آثار ملی و شهرداری وقت همدان و توسط مهندس محسن فروغی انجام شده‌است. این بنای تاریخی طی شماره ۱۷۸۰ در تاریخ ۲۱ فروردین ۱۳۷۶ به ثبت آثار تاریخی و ملی ایران رسیده‌است. در اطراف بنای جدید فضای سبز وسیعی احداث شده است.^{[نیازمند منبع]}

برخی از بزرگان و ادیبانی که در جوار مزار باباطاهر آرمیده‌اند:

• محمد ابن عبدالعزیز از ادیبان سده ۳ هجری
• ابولفتح اسعد از فقیهان سده ۶
• میرزا علی نقی کوثر از دانشمندان سده ۱۳ و مفتون همدانی از شاعران سده ۱۴

آرامگاهی نیز بنام آرامگاه باباطاهر در خرم‌آباد منسوب به باباطاهر است که هویت واقعی صاحب آرامگاه همچنان ناشناخته است.

نگارخانه

 

• 

  آرامگاه باباطاهر در همدان، بنا شده در سال ۱۳۴۴

• 

  آرامگاه پیشین باباطاهر عریان در شهر همدان